Cüzzamla Savaş Derneği Başkanı Prof. Dr. Ayşe Yüksel’in Türkan Saylan Lepra Anı Evi hayalini gerçekleştirmek üzere İstanbul Üniversitesi Müze Yönetimi Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. Fethiye Erbay’a ulaşmasıyla 2017 yılının Aralık  ayında projenin temelleri atılmıştır.

Prof. Dr. Fethiye Erbay’ın gönüllü danışmanlığı ve öğrencileri arkeolog - müze uzmanı Gülşah Gümüş Akın ve sanat yöneticisi - müze uzmanı  Fatih  Gümüş’ün gönüllü katkılarıyla proje 2019 yılının Nisan ayında tamamlanmıştır.

Proje, iki aşamalı olarak tasarlanmıştır.  Birinci aşama, dijital arşiv ve koleksiyon yönetimi ön projesi; İkinci aşama ise sergileme projesidir. Birinci proje altı ayda tamamlanmıştır. Yazılı materyal toplanması, sınıflandırması, dijitale aktarılması ve envanterlik eserlerin kayıt altına alınması gibi süreçlerden oluşmuştur. İkinci aşama ise sekiz aylık bir zaman dilimini kapsamaktadır. Bu süreçte eserlerin restorasyonu, sergi  tematiklerinin oluşturulması, sergileme materyallerinin tasarımı ve üretimi, köy odasının üç boyutlu tasarıma dönüştürülmesi, vitrin ve mekan için sergilemenin hazır hale getirilip açılması aşamaları sonucu tamamlanmıştır.

Proje başlangıcında, anı evinin oluşturulacağı yer olarak planlanan derneğin bulunduğu dairenin fiziksel yapısının iyi olmaması ve mevcut materyallerin belirli bir düzende bulunmaması, yazılı materyallerin ağırlıkta olduğu koleksiyonun hızlıca ayrıştırılıp, sınıflandırılmasını gerektirmiştir. 

Yazılı materyaller dernek idari evrakları ve lepra çalışmaları ile ilgili olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Lepra çalışmalarına ait evraklar da kendi içinde birçok alt başlık (tezler, çalışma raporları, makaleler, lepra ile ilgili yazışmalar vb.) oluşturularak tasnif edilmiştir. “Yıl klasörleri”, bu sınıflandırma ve alt başlıklar arasında yazılı kaynakları açısından önemli yer tutan bir bölümdür. Yıl klasörleri, Prof. Dr. Türkan Saylan tarafından her yıl düzenli olarak hazırlanmış, içinde lepra ile ilgili bilimsel makale, dergi ve gazete haberlerinin bulunduğu klasörlerdir. Yıpranmış durumda bulunan bu klasörler, içlerindeki materyallerin korunması amacıyla yenilenmiştir. İçlerindeki şeffaf dosyalar ve Prof. Dr. Türkan Saylan’ın el yazısıyla yazmış olduğu bilgilendirme notları olduğu gibi bırakılmıştır. 

Dernekle ilgili idari evraklar, muhafaza edildikleri karton kutulardan çıkartılarak nemden etkilenmiş klasörleri değiştirilmiş ve yeniden düzenlenmiştir.

Sınıflandırması yapılan yazılı ve görsel akademik lepra çalışmaları materyallerinin tamamı taranarak sayısal ortama aktarılmıştır.

Yazılı materyallerin yanı sıra envanterlik eserler kapsamında olan eserlerin temizliği yapılmış, fotoğrafları çekilmiş ve envanter fişleri ve numaraları oluşturulmuştur. Bu eserler de derneğe ait eşyalar, Prof. Dr. Türkan Saylan’a ait eşyalar ve lepra tedavisinde kullanılan tıbbi eşyalar olmak üzere kendi içinde sınıflandırılmıştır. Bunların dışında derneğe bağış yoluyla gelen objeler de bulunmaktadır. Anı evi içinde, kırsal bölgelerde lepra ile mücadelenin sembolize edileceği bir köy odasının oluşturulacağını duyan Cüzzamla Savaş Derneği üyeleri, bu odada sergilenmek üzere değerlendirilmesi için bakır objeler göndermişlerdir. Bu objelerin de envanter fişleri oluşturulmuş ve envanter numaraları verilmiştir. Dergi, kitap, tez ve çalışma raporları için de fişler oluşturulmuş, numaraları basılmış ve ön yüzleri taranarak dijitale aktarılmıştır. Hazırlanan envanter fişleri ve numaralarının ardından, envanter defteri de oluşturulmuştur. 

Sınıflandırma, tarama ve envanter fişlerinin hazırlanmasından sonra tüm eserler dikkatlice paketlenerek tadilat süreci öncesinde depoya kaldırılmıştır.

Projenin bir sonraki aşamasında, dairenin fiziksel  durumunun düzeltilmesi için tadilat süreci başlatılmıştır. Tadilat ile gerçekleşmesi beklenen hedefler şunlardır:
1-Dairenin iç ve dış tüm kötü etkenlerden korunaklı hale gelmesi;
2-Ziyaretçilerin rahatlıkla gezebilmesi;
3-Eserlerin sergilenmesine uygun bir yapı oluşturulması.

Sergilemede aşamasında iki önemli öğe temel alınmıştır: Ziyaretçiler ve sergilenecek olan objeler. Sergileme çeşidi bilgilendirme amaçlı ve belirli bir konu üzerinde olduğu için eğitici ve tematiktir. Konular; Prof. Dr. Türkan Saylan, cüzzam ve Cüzzamla Savaş Derneğidir.

 

Cüzzamla Savaş Derneği bünyesinde oluşturulan Türkan Saylan Anı Evi’nde gerçekleştirilen fiziksel düzenlemede, mevcut odalardan maksimum performans elde edilmesi hedeflenmiştir. Eserlerin olası en iyi sergilenebilme koşulları düşünüldükten sonra ziyaretçilerin hem konforlu gezebilmeleri hem de beklentilerine cevap verir nitelikte olmasına özen gösterilmiştir.

Fiziksel düzenlemede dikkate alınacak en önemli öğeler: tabanlar, tavanlar, duvarlar ve panolardır. Tabanlar aşınmaya dayanabilen ve ışığı yansıtmayacak bir malzemeyle döşenmelidir.  Tavanlar, müzenin veya sergi alanının aydınlatmasında oldukça önemlidir. Duvarlar, eserlerin fiziksel özelliklerine göre boyanmalıdır. Açık renkler üzerine koyu renkli eserler, koyu renkli zeminler üzerine de açık renkli eserler tercih edilebilir. Panolar ise çoğu kez duvar işlevi gören bazen de duvarların önünde yer alan, yeri değiştirilebilir, katlanabilir özelliklere sahip, mekanın işlevselliğini arttırmak için kullanılan materyallerdir. 

Türkan Saylan Lepra Anı Evi; 3 oda, 1 ön giriş, mutfak, uzun bir antre, küçük tuvalet, banyo ve bodrumda bir depo alanından oluşmaktadır. Dairenin ahşap olan tüm camları pvc, yer döşemeleri laminat parke (ne çok açık ne çok koyu renkte) yaptırılmıştır. Duvarlar yine yapılan laminantla uyumlu ve eserlerimizin niteliğine uygun açık kum rengi ile boyatılmıştır.

Sergi Salonu ve yanında bulunan küçük oda:  Şu anda sergi salonu olarak kullanılan dairenin kuzey cephesindeki büyük oda ve yanında bulunan küçük oda birleştirilerek sergi salonu haline getirilmiştir. Sergi salonunda üç adet pencere bulunmaktadır. Bunlardan 147 x 185 cm ebadlarındaki batı cephesindeki pencerenin önüne, pencere sayısının çokluğu nedeniyle azalan sergileme alanlarını telafi etmek amacıyla beyaz mat boyalı sunta bir pano yaptırılmıştır.

Banyo:  Banyo tamamen yıkılıp bir odaya çevrilmiştir. Şu anda bu oda, köy odası olarak düzenlenmiştir.

Bunların dışında mutfak tamamen yıkılıp, yenilenmiştir. Daha önce yönetim odası olarak kullanılan oda aynı işlevi sağlayacak şekilde yenilenmiştir.

 

 

Durağan ve dinamik sergileme ve sunum müzelerde kullanılan tekniklerdir. Objelerin ve yazılı materyallerin sergilenmesinde vitrin içi sergileme ve panolar kullanılmıştır. Dinamik sergileme ve sunum tekniği olarak gösteri odası uygulaması yapılmıştır.

Vitrin içi sergileme, eserlerin belirli bir konu ve düzen içerisinde camlı kabinin, duvar vitrinin, orta vitrinin, ışıklı vitrinin ya da mantar tipi vitrinlerin içinde sergilenmesidir. Vitrinler eseri nem, toz ve sıcaklıktan koruduğu gibi insan eliyle gelebilecek zararlardan da korumayı sağlar.[1]

Türkan Saylan Anı Evi sergi salonunda dört adet camlı vitrin, üç adet raflı vitrin sergilemede kullanılmaktadır. Her camlı vitrin dört bölümden oluşmaktadır. Bu bölümlerde Cüzzamla Savaş Derneği’nin ilk fotoğraf makineleri, daktiloları, üye kayıt defteri, çalışma günlükleri, cerrahi malzemeler, Prof. Dr. Türkan Saylan’a ait özel eşyalar (ruj, bandana, broş, telefon, kolye, eldiven, bere) ve fotoğraflar, Cüzzamla Savaş Derneği’nin süreli yayını Merhaba Yaşamak dergisinin sayıları, Lepra (cüzzam) ile ilgili kitaplar, dergiler, çalışma raporları, tezler ve son olarak da Prof. Dr. Türkan Saylan’ın oluşturduğu yıl klasörleri sergilenmektedir. Prof. Dr. Türkan Saylan’a ait pardüse masa tipi vitrinde sergilenmektedir. Yanında Prof. Dr. Türkan Saylan’a ait stand bulunmaktadır. 

Ana sergi odasında ayrıca Cüzzamla Savaş Derneği’nin 1976 yılından 1997 yılına kadarki faaliyetlerini anlatan zaman çizelgesi, Türkiye’de cüzzam alanında çalışmış öncü hocaların hayat hikayelerinin anlatıldığı panolar, Türkan Saylan’ın 1986 yılında almış olduğu Gandhi ödülünün gazete küpürlerinin kolajından oluşan pano ve son olarak sunta panonun üzerinde Türkan Saylan’ın meslektaşı ve Cüzzamla Savaş Derneği başkanı Prof. Dr. Ayşe Yüksel’in Van’da cüzzam hastalığı ile mücadelesini ve oradaki hastalarına ait  fotoğrafları yer almaktadır. Bir diğer uygulama ise Köy Odası konseptli gösteri odasıdır. 2000 yılına varmadan Anadolu’nun bütün illeri yoğunlukla da Doğu illerinin taramasını kapsayan alan çalışmasına (cüzzam taraması) ait fotoğraflar, cüzzamla ilgili alan çalışmalarının yanında birçok sosyal projenin (cüzzamdan etkilenmiş kişilere iş yeri açma, hayvancılığa teşvik edip yaşadıkları yerde kişileri istihdam etme) fotoğrafları, Prof. Dr. Türkan Saylan ve çalışma arkadaşlarının çeşitli illerdeki çalışma karelerinden oluşan fotoğraflar köy odası duvarlarında sergilenmektedir. Ayrıca Prof. Dr. Türkan Saylan’ın Anadolu kültürü ve motiflerine olan hayranlığını yansıtması amacıyla bir köy odasının mümkün olduğunca gerçekçi olarak yansıtılmasına gayret gösterilmiştir. Aynı zamanda “Çok Amaçlı Salon” olarak kullanılan giriş bölümü karşılama, ziyaretçi ağırlama ve sunum faaliyetleri için düzenlenmiştir. Açılır kapanır sandalyeler aracılığıyla kısıtlı alanın daha fonksiyonel kullanılması sağlanmıştır. 

Antreye vestiyer yaptırılarak kısıtlı olan alanın daha verimli kullanılması sağlanmıştır. Vestiyerin karşısında bulunan duvar da sergileme (Dünya Cüzzam Günü Afiş ve Programları) alanı olarak kullanılmaktadır. Holde bulunan duvarlarda 2019 yılında gerçekleştirilen etkinlikler;  cüzzamla ilgili afiş, kongre fotoğrafları; Prof. Dr. Türkan Saylan, çalışma arkadaşlarının ve hastaların fotoğrafları yer almaktadır.

 

[1]  Mutlu Erbay, Müzelerde Sergileme ve Sunum Tekniklerinin Planlanması, İstanbul, Beta, 2011, s. 89-91